CSBD (ang. Compulsive Sexual Behaviour Disorder) – zaburzenie o charakterze kompulsywnych zachowań seksualnych.

Od czasu, kiedy CSBD zaczęły być postrzegane w kontekście klinicznym i stały się przedmiotem badań, minęło już kilkadziesiąt lat. Mimo to w środowisku naukowym wciąż nie ma jednomyślności, a sam temat budzi liczne kontrowersje. Dyskusji podlegają przede wszystkim kwestie związane z etiologią, nozologią i mechanizmami wyjaśniającymi seksualne kompulsje, a co za tym idzie – kryteria ich diagnozowania oraz sposoby leczenia. Mimo to większość współczesnych badaczy i teoretyków zajmujących się tą problematyką podziela pogląd, iż nadaktywność seksualna może stanowić istotny problem kliniczny oraz źródło cierpienia.

W literaturze przedmiotu możemy odnaleźć różne określenia i koncepcje opisujące nadmierną i problematyczną aktywność seksualną. Nadaktywność seksualna bywa rozpatrywana w kontekście uzależnienia, kompulsywnych zaburzeń seksualnych, zaburzeń rozwoju psychoseksualnego, zaburzeń podniecenia i pożądania, zaburzeń o charakterze parafilijnym, impulsywności seksualnej, hiperseksualności lub zaburzeń o charakterze obsesyjno-kompulsywnym (Coleman, 1996; Giugliano, 2009; Kafka, 2005; Karim, 2009; Mayers, 1998; Salisbury, 2008).

Problematyczną nadaktywność seksualną możemy scharakteryzować jako nadmierne, kompulsywne i pozbawione kontroli zachowania seksualne, wywołujące znaczne cierpienie i kontynuowane pomimo licznych, negatywnych konsekwencji w różnych sferach życia (Goodman, 2009).

ETIOLOGIA KOMPULSYWNYCH ZACHOWAŃ SEKSUALNYCH

Liczba prac naukowych badających podłoże kompulsywnych zachowań seksualnych stale rośnie, mimo to wciąż nie mamy spójnej koncepcji, która wyjaśniałaby wszystkie zależności. Najnowsze wyniki badań na poziomie neuronalnym wykluczają podobieństwo CSBD do OCD (ang. Obsesive-Compulsive Disorder), nie wspierają założenia ogólnej impulsywności, a wskazują na podobieństwo mechanizmów neuronalnych CSBD do mechanizmów

uzależnień poprzez stymulowanie „ośrodka nagrody” w mózgu w sposób analogiczny do uzależniających substancji (Gola, 2022). Sceptycy tego podejścia postulują, iż dowody potwierdzające powyższe hipotezy są wciąż niewystarczające, a postrzeganie seksu, masturbacji czy oglądania pornografii jako czynności potencjalnie uzależniających może przyczyniać się do nadmiernego patologizowania normatywnych zachowań seksualnych (za: Woronowicz, 2023).

Wnioski płynące z wielu badań wskazują, że mechanizmy kształtujące CSBD są zróżnicowane, a etiologia zaburzenia obejmuje podłoże genetyczne, neuronalne i psychologiczne. Kompulsywne zachowania seksualne mogą być objawem uzależnienia, ale również mogą pojawiać się w rezultacie uszkodzenia określonych struktur mózgowych u pacjentów leczonych lekami przeciwparkinsonowymi (Weintraub i wsp., 2010, za: Woronowicz, 2023), po doświadczeniach traumatycznych (Fontanesi i wsp., 2020, za: ibidem), w przebiegu uzależnienia od alkoholu i substancji psychoaktywnych (Balon, Briken 2021, za: ibidem) czy u pacjentów z pozabezpiecznym stylem przywiązania (Creeden, 2004 za: Czyżkowska, 2018).

Obraz kliniczny symptomów problematycznej nadaktywności seksualnej może być bardzo złożony i różny u poszczególnych pacjentów, a źródła takich aktywności nie są homogeniczne. Oznacza to, że te same lub podobne objawy, które zgłasza pacjent, mogą mieć zupełnie różne przyczyny i mechanizmy, a co za tym idzie, będą wymagały innych oddziaływań terapeutycznych. Sama diagnoza CSBD jest zatem niewystarczająca, a trafne zaplanowanie procesu leczenia wymaga zbadania mechanizmów CSBD i zrozumienia funkcji objawów u konkretnego pacjenta.

Czynniki wyzwalające i podtrzymujące CSBD

Guigliamo (2006) w swoich badaniach wyłonił następujące czynniki wyzwalające i podtrzymujące CSBD, które mogą być niezwykle przydatne w procesie identyfikowania i rozumienia funkcji objawów:

• Potrzeby narcystyczne – osoba nastawiona jest na potwierdzanie własnej atrakcyjności, celem utrzymania pozytywnej samooceny.
• Pragnienie miłości i związku – znajdują się tutaj osoby, które poszukują, ale nie potrafią tworzyć bliskich, głębokich i długoterminowych związków.
• Kompensacja niskiego poczucia własnej wartości – obejmuje angażowanie się w aktywność seksualną, a w szczególności poszukiwanie atrakcyjnych partnerów seksualnych w celu uzupełnienia deficytów samoakceptacji i samooceny.
• Odtwarzanie traumy lub deficytów z dzieciństwa – osoby z doświadczeniem przemocy seksualnej w dorosłych kontaktach seksualnych mogą starać się odtworzyć przeżywane wówczas poczucie strachu, ekscytacji i dezorientacji.
• Sposób radzenia sobie z kwestią orientacji seksualnej – podejmowanie częstych i ryzykownych zachowań seksualnych może spełniać funkcję poszukiwania własnej tożsamości seksualnej lub też podejmowania prób jej potwierdzenia bądź odrzucenia.
• Potrzeba siły i kontroli – poczucie kontroli rozumiane jest tutaj jako władza nad sobą, jak też nad innymi ludźmi. Nie ma jednak pewności czy poczucie bezsilności i braku kontroli jest pierwotne względem kompulsji seksualnych, czy też jest ich rezultatem.
• Poziom libido i potrzeby seksualne – obejmuje wysoki poziom własnych potrzeb seksualnych.
• Unikanie niepokojących uczuć – podejmowanie aktywności seksualnej celem uniknięcia bądź ucieczki od trudnych i bolesnych emocji czy negatywnych przeżyć. Mechanizm ten ściśle łączy się z koncepcją uzależnienia.

PRZYCZYNY POSZUKIWANIA POMOCY

Problem kompulsywnych zachowań seksualnych nie jest specyficzny dla płci, wieku, orientacji czy kierunku potrzeb seksualnych (Stephens, 2006, za: Wielochowska, 2010). Według różnych źródeł skala problemu może dotyczyć 0,58–3% populacji mężczyzn i 0,4–3% populacji kobiet (za: Gola, 2022).

Pacjenci najczęściej zgłaszają się po specjalistyczną pomoc w związku z poczuciem utraty kontroli nad ilością oglądanej pornografii, częstotliwością masturbacji i korzystania z płatnych usług seksualnych lub występowania ryzykownych zachowań seksualnych. Częstym tłem zgłoszenia się są wewnętrzne konflikty występujące między seksualnością a wartościami religijnymi i moralnymi pacjenta. Nierzadko momentem zgłoszenia się do specjalisty jest również odkrycie powyższych sytuacji przez partnera/partnerkę i pojawienie się kryzysu w związku.

DIAGNOZA KOMPULSYWNYCH ZACHOWAŃ SEKSUALNYCH

Dotychczasowa diagnostyka kompulsywnych zachowań seksualnych stanowiła spory problem dla klinicystów i terapeutów, gdyż w klasyfikacji diagnostycznej ICD-10 nie istnieje taka jednostka nozologiczna, a co za tym idzie – jednoznaczna definicja i spójne kryteria diagnostyczne.

Z uwagi na powyższe, przejawy kompulsywnych zachowań seksualnych diagnozowane były dotychczas w ramach zaburzeń popędu seksualnego, zaburzeń impulsów lub zaburzeń o charakterze obsesyjno-kompulsywnym.

Problem ten został uwzględniony w najnowszej klasyfikacji diagnostycznej ICD-11, która wprowadza kompromisowe rozwiązanie w postaci rozpoznania – zaburzenie o charakterze kompulsywnych zachowań seksualnych (ang. Compulsive Sexual Behaviour Disorder), które umiejscowione zostało w grupie zaburzeń kontroli impulsów.

Kryteria diagnostyczne CSBD obejmują:

• Uporczywy wzorzec braku kontroli nad powtarzającymi się impulsami lub pragnieniami seksualnymi, które skutkują powtarzalnymi zachowaniami seksualnymi, przejawiającymi się w co najmniej jeden z poniższych objawów:
• zaangażowanie w powtarzające się zachowania seksualne stało się centralnym punktem życia danej osoby, powodując zaniedbania w obszarze zdrowotnym i osobistym i/lub zaniedbania innych zainteresowań, czynności lub obowiązków;
• osoba dokonała wielu nieudanych prób kontrolowania lub znacznego ograniczenia powtarzających się zachowań seksualnych;
• osoba nadal angażuje się w powtarzające się zachowania seksualne pomimo negatywnych konsekwencji (np. konflikty w relacji, konsekwencje zawodowe, fina...