Zaburzenie osobowości borderline (BPD – borderline personality disorder) oraz choroba dwubiegunowa afektywna (ChAD) posiadają podobieństwa, które stanowią wyzwanie diagnostyczne. Wspólnym mianownikiem obu diagnoz są intensywne wahania nastroju oraz skrajnie odmienne zachowania występujące zależnie od aktualnego samopoczucia. Na trudności w diagnozie obu zaburzeń zwraca uwagę wielu psychologów, podkreślając, że „nawet do 80% pacjentów z BPD wykazuje pewne cechy dwubiegunowości” (Deltito i in., 2001; za: Gorostowicz, Siwek, 2018). Diagnozę niekiedy komplikuje fakt, że możliwe jest również występowanie u pacjenta zarówno BPD jak i ChAD – „u około 10–20% chorych z ChAD rozpoznaje się współistniejące BPD, a u około 20% pacjentów z BPD rozpoznawano ChAD. BPD wydaje się częściej współistnieć z ChAD typu II niż typu I” (Zimmerman i Morgan, 2013; za: Gorostowicz, Siwek, 2018). Rozróżnienie tych zaburzeń czy też stwierdzenie ich współwystępowania jest niezwykle ważne w kontekście leczenia, gdyż przyczyny powstawania oraz cele terapeutyczne obu zaburzeń są odmienne. W tabeli przedstawiono różnice między zaburzeniem osobowości borderline, a chorobą dwubiegunową afektywną, istotne w diagnozie różnicowej obu zaburzeń.
Tab. 1. Różnicowanie BPD i ChAD
| Obszary różnic diagnostycznych | BPD | ChAD |
|
Wahania nastroju Komentarz: szczególną trudnością w odróżnieniu W celu odróżnienia wahań Pomocne może być prowadzenie przez pacjenta dziennika nastroju, z zaznaczeniem wszelkich zmian w samopoczuciu, wraz z próbą wskazania, |
Zmiany nastroju są wywoływane przez wysoką reaktywność (wrażliwość) emocjonalną, mogą pojawić się w reakcji na stosunkowo delikatne bodźce zewnętrzne. Nastrój zazwyczaj utrzymuje się kilka godzin. Typowymi jego elementami są: lęk, złość, drażliwość, irytacja, apatia, nastrój depresyjny, impulsywność w sytuacji konfliktu. Raczej nie występują aż tak euforyczne stany jak w ChAD (wykluczając stany wywoływane używaniem substancji psychoaktywnych) |
Zmiany nastroju mogą występować zarówno w reakcji na bodźce (czynniki) zewnętrzne, np. silnie stresująca sytuacja, jak również mogą nie mieć żadnego podłoża sytuacyjnego, ale wynikać Zazwyczaj dany nastrój utrzymuje się od kilku dni do kilku miesięcy, jednak mogą występować wyjątki w postaci stanów mieszanych, szybkich zmian Złość, irytacja i dysforia mogą być W okresie manii pacjent wykazuje częściej impulsywność w sytuacji konfliktu, rzadziej prezentuje ją w okresie hipomanii. Mania i hipomania charakteryzują się występowaniem u pacjenta euforii, |
| Uczucie wewnętrznej pustki | Występuje w kryteriach diagnostycznych, pojawia się bardzo często i mogą mu towarzyszyć objawy dysocjacyjne (np. poczucie odrealnienia, bycia za szybą) |
Występuje w okresie depresji, jednak pacjenci zgłaszają odczuwanie wewnętrznej pustki również w remisji/częściowej remisji, a odczucie to utrzymuje się zazwyczaj od kilku godzin Uczucie wewnętrznej pustki może |
| Obraz Ja/poczucie tożsamości |
Podobnie jak w przebiegu ChAD pacjent może mieć problem z określeniem tego, jaki jest. Obraz siebie może się diametralnie zmieniać, zmianom podlega też samoocena – poczucie tożsamości jest niestabilne. W efekcie wszystko, co wiąże się W relacjach interpersonalnych występuje również niestabilny obraz Ja i częste |
Obraz siebie, jak również związana z nim samoocena pacjenta, jego pewność siebie lub jej brak zmieniają się w zależności od występującego epizodu, odbiegając od „prawdziwego ja” – tego, jakim jest się w remisji. Obraz siebie w remisji jest kwestią indywidualną. W okresie depresji wizja siebie i świata jest pesymistyczna, nadmiernie samokrytyczna, samoocena jest niska. Towarzyszy temu brak wiary w siebie, izolacja od otoczenia, unikanie podejmowania decyzji, obawy dotyczące obowiązków, poczucie otępienia. Natomiast w fazie hipomanii lub manii obraz siebie jest skrajnie przeciwny do tego w depresji; pacjent przeważnie jest nadmiernie optymistyczny, bezkrytyczny, z bardzo wysoką samooceną, poczuciem wyższości, urojeniami wyższościowymi. Nierzadko podejmuje on pochopne decyzje (np. o założeniu firmy) i prezentuje wzmożoną aktywność w różnych obszarach swojego życia. W hipomanii pacjent jest bardzo kreatywny, wyraża potrzebę i optymistyczny plan nowych przedsięwzięć, które szybko porzuca, skarżąc się na nudę i czynniki, które w jego ocenie ograniczają jego wielki potencjał. Pacjent przejawia zapotrzebowanie na intensywną stymulację, nowe i silne wrażenia, bodźce. Im więcej epizodów, im większe ich nasilenie i częstotliwość występowania oraz im krótsze okresy remisji, tym trudniej pacjentom (i ich otoczeniu) określić, gdzie jest ich „prawdziwe ja” |
| Relacje interpersonalne |
Jednym z kryteriów diagnostycznych dla BPD są niestabilne relacje z ludźmi. Pacjenci cierpią z powodu lęku przed odrzuceniem, czego starają się uniknąć, stosując w tym celu rozmaite zabiegi. Charakterystyczne jest jednoczesne Mogą mieć poczucie, że im bardziej się do kogoś zbliżą, tym bardziej ten ktoś może ich zranić. Chcąc temu zapobiec, to często sam pacjent odsuwa się i kończy relację, której jednocześnie pragnie. W relacjach interpersonalnych pacjent przeżywa także chwiejność emocjonalną, impulsywność, ograniczenie lub brak zaufania do partnera(-ki), od którego spodziewa się odrzucenia, zdrady, przemocy. Wskutek takiej postawy |
Mimo że intensywne zmiany zachowania w relacjach interpersonalnych i lęk przed odrzuceniem, opuszczeniem nie stanowią kryterium diagnostycznego w ChAD, mogą również występować w tej chorobie. Jednak od zaburzenia osobowości |
| Nadużywanie substancji psychoaktywnych | Występowanie uzależnienia od alkoholu szacuje się u ok. 48,8% pacjentów z BPD, a uzależnienie od narkotyków na ok. 30% (Trull i in., 2000). Blisko 60% pacjentów nadużywa substancji psychoaktywnych (Popiel, 2011) |
Średni odsetek uzależnień u pacjentów z zaburzeniami nastroju, w tym ChAD, wynosi około 23% w przypadku uzależnienia od alkoholu i 14% przy uzależnieniu od narkotyków (Mokros, Pietras, 2017) |
| Impulsywność | Pacjenci prezentują impulsywność związaną z konfliktowością oraz z podejmowaniem pod wpływem impulsu zachowań nieprzemyślanych (np. nadużywanie substancji psychoaktywnych, nieostrożna jazda, objadanie się, nieplanowane wydatkowanie pieniędzy) |
Impulsywność (rozumiana jako wchodzenie w konflikty, konfliktowość, kłótliwość, wrogość), może występować głównie w hipomanii i manii. Natomiast impulsywność rozumiana jako podejmowanie nieprzemyślanych decyzji, pod wpływem impulsu również charakteryzuje hipomanię oraz manię. Zachowania przypominają te z repertuaru behawioralnego BPD, za wyjątkiem objadania się |
| Depresja | Okresy depresyjne trwają krócej niż w ChAD i są mniej nasilone. Nastrój chorego może być bardzo zmienny w ciągu jednego dnia, w zależności od czynników sytuacyjnych, na które pacjent reaguje (Paris, 2007). W okresie depresyjnym pacjent z BPD, obok lęku, apatii, smutku, poczucia emocjonalnego odrętwienia, może odczuwać „mieszaninę” emocji: gniew czy krótkie okresy radości (Paris, 2007). Ponadto różnicą między pacjentem z BPD a pacjentem cierpiącym na ChAD jest fakt, że u osób z BPD stosowanie leków przeciwdepresyjnych przynosi mniejszą skuteczność | Depresja trwa zazwyczaj kilka miesięcy. W odróżnieniu od BPD, nastrój depresyjny utrzymuje się prawie codziennie i przez większość dnia, przez tygodnie/miesiące trwania depresji, jest więc niereaktywny na zmiany zachodzące w środowisku życia pacjenta, co ma znaczenie i miejsce w przypadku BPD (Paris, 2007). U niektórych pacjentów przeważają depresje, zaś u innych epizody (hipo)maniakalne. Możliwe są depresje z objawami psychotycznymi, a także stanami katatonicznymi |
| Objawy psychotyczne | Dysocjacje mogą pojawiać się w silnym stresie – głównie derealizacji. Choć w kryteriach diagnostycznych dla BPD wymienione są tylko objawy dysocjacyjne, przemijające i krótkie objawy paranoidalne, istnieją badania, które donoszą, że pacjenci z BPD miewają urojenia i omamy, które trwają dłużej (Shroeder i in., 2013) |
Stany psychotyczne występują przeważnie w fazie manii (urojenia wielkościowe) rzadziej w depresji (urojenia prześladowcze). Nie u każdego pacjenta występują Możliwe jest występowanie zaburzeń percepcji (np. nadwrażliwość na dźwięk, światło). Objawy dysocjacyjne występują głównie w depresji (derealizacja) |
| Myśli oraz próby samobójcze |
Odsetek samobójstw wynosi około 10%. W kryteriach diagnostycznych uwzględnione są próby i zachowania samobójcze oraz myśli samobójcze. Ich charakter jest raczej reaktywny w odpowiedzi pacjenta na czynniki |
Odsetek samobójstw wynosi około 15%. Myśli i próby samobójcze są częstym elementem fazy depresji. W okresie manii możliwe jest nieintencjonalne spowodowanie własnej śmierci z powodu podejmowanych przez pacjenta zachowań ryzykownych, jak np. niebezpieczna jazda samochodem, przypadkowe przedawkowanie substancji psychoaktywnych itp. |
| Zachowania seksualne | Aktywność seksualna w grupie pacjentów z BPD może być częstsza niż w populacji ogólnej, z uwagi na tendencję do nadużywania substancji psychoaktywnych. Ponadto zachowania seksualne mogą stanowić strategię pacjenta, której zadaniem jest uniknięcie opuszczenia |
Niższa aktywność seksualna w okresie depresji, wyższa w fazie hipomanii i manii. Podejmowanie ryzykownych zachowań seksualnych |
| Trudności związane z przeżywaniem diagnozy |
Obwinianie siebie i swoich rodziców/opiekunów, gdyż jednym z czynników genezy BPD są doświadczenia z dzieciństwa, unieważnienia emocjonalne czy przemoc opiekunów, w przeciwieństwie do cierpiących na ChAD pacjentów, których poczucie krzywdy celowane jest na czynnik genetyczny. Akceptacji diagnozy nie ułatwia stygmatyzacja „borderline”, obecna w mediach. Osoby z BPD przedstawiane są w filmach w sposób przerysowany, z czym wiąże się wiele mitów dotyczących tej grupy pacjentów. Są dewaluowani w rolach pa... |
Dalsza część jest dostępna dla użytkowników z wykupionym planem