Zaburzenia snu w klasyfikacjach diagnostycznych

Zaburzenia snu są uwzględniane zarówno w klasyfikacji amerykańskiej DSM-5, jak i klasyfikacji Światowej Organizacji Zdrowia ICD-11. W przypadku dzieci można również skorzystać z Klasyfikacji diagnostycznej zaburzeń psychicznych i rozwojowych w okresie niemowlęctwa i wczesnego dzieciństwa (DC: 0–3 R). W przypadku zaburzeń snu przydatna może być również Międzynarodowa Klasyfikacja Zaburzeń Snu (ICSD-3).

Epidemiologia zaburzeń snu

Zaburzenia snu są częstym zjawiskiem w populacji dzieci i młodzieży. Ich występowanie szacuje się w granicach 25–40% (Owens, 2005). Wśród dzieci, u których rozpoznano określone zaburzenia psychiczne, problemy ze snem pojawiają się częściej, np. u dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu występują u 50–70%, a aż 73% dzieci z zaburzeniami depresyjnymi skarży się na bezsenność (Krysiak-Rogala, Jernajczyk, 2013).

Zalecana długość snu na dobę w poszczególnych grupach wiekowych według amerykańskiej Narodowej Fundacji Snu (Fornal-Pawłowska, Walacik-Ufnal)

1. Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10

F 51 Nieorganiczne zaburzenia snu
F51.0 Bezsenność nieorganiczna
F 51.1 Nieorganiczna hipersomnia
F 51.2 Nieorganiczne zaburzenia rytmu snu i czuwania
F 51.3 Somnabulizm
F 51.4 Lęki nocne
F 51.5 Koszmary senne
F 51.8 Inne nieorganiczne zaburzenia snu
F 51.9 Nieorganiczne zaburzenia snu, nieokreślone

W klasyfikacji ICD-11 zaproponowano nowy rozdział: „Zaburzenia snu i czuwania”. W rozdziale tym zostały opisane jednostki, które biorą pod uwagę interakcje między czynnikami psychologicznymi, behawioralnymi i fizycznymi w ich rozwoju i utrzymywaniu. Podobnie jak w przypadku „Dysfunkcji seksualnych”, w nowej klasyfikacji „Zaburzenia snu i czuwania” zostały umieszczone w rozdziale „Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania”. W ten sposób podkreślono znaczenie czynników psychologicznych i behawioralnych. Główne kategorie „Zaburzeń snu i czuwania” zaproponowane w ICD-11 przedstawiono poniżej.

2. Amerykańska Klasyfikacja Zaburzeń Psychicznych DSM-5

Klasyfikacja DSM-5 wyróżnia:

1. Zaburzenia snu i czuwania,
2. Zaburzenia polegające na bezsenności,
3. Zaburzenia z nadmierną sennością,
4. Narkolepsja,
5. Zaburzenia snu związane z oddychaniem,
6. Parasomnie.

Klasyfikacja ta uzupełniła i uwzględniła następujące kryteria diagnostyczne, które pomagają w rozpoznawaniu zaburzeń snu:

• zaburzenia snu nocnego utrzymujące się przez ponad 4 tyg,
• czas potrzebny do zaśnięcia jest dłuższy niż 30 min,
• całkowity czas snu jest krótszy niż 6 h,
• występuje obniżone samopoczucie w trakcie dnia.

W najnowszej wersji Amerykańskiej Klasyfikacji Zaburzeń Psychicznych (DSM-5, American Psychiatric Association, 2013) odstąpiono od dotychczasowego podziału na bezsenność pierwotną oraz wtórną i wprowadzono jeden wspólny termin, bezsenność (insomnia disorder). Według DSM-5 do postawienia rozpoznania konieczne jest występowanie objawów przez co najmniej 3 miesiące. Bezsenność może przejawiać się jednym lub więcej z nastę­pujących objawów:

• trudności z zasypianiem,
• wybudzenia w nocy,
• budzenie wcześnie rano,
• sen nieregenerujący.

3. Międzynarodowa Klasyfikacja Zaburzeń Snu ICSD-3

Dostępna jest bardziej wszechstronna klasyfikacja zaburzeń snu (International classification of sleep disorders), której zasady różnią się od zawartych w ICD-11 i DSM-V.
Klasyfikacja ta dzieli zaburzenia snu na pierwotne i wtórne, czyli na występujące samoistnie lub towarzyszące innym chorobom. Dzieli zaburzenia snu na trzy podstawowe grupy:

1. dyssomnie, czyli pierwotne zaburzenia zasypiania, kontynuacji snu lub nadmiernej senności – zaburzenia snu lub czuwania per se (np. insomnia, hipersomnia, narkolepsja, zaburzenia oddychania podczas snu, zaburzenia rytmów dobowych),
2. parasomnie, czyli epizodyczne zjawiska występujące we śnie towarzyszące wybudzeniu, częściowemu wybudzeniu lub przejściu między stadiami snu,
3. zaburzenia snu w chorobach somatycznych i psychiatrycznych oraz inne zaburzenia snu.

4. Klasyfikacja diagnostyczna zaburzeń psychicznych i rozwojowych w okresie niemowlęctwa i wczesnego dzieciństwa DC: 0–3 R

W kontekście zaburzeń występujących u dzieci warto wspomnieć o klasyfikacji diagnostycznej zaburzeń psychicznych i rozwojowych w okresie niemowlęctwa i wczesnego dzieciństwa. Zaburzenia snu w tej klasyfikacji sytuują się na Osi I i wyróżnia się:
Oś I Zaburzenia kliniczne

500. Zaburzenie zachowań związanych ze snem

W pierwszym roku życia problemy ze snem są powszechne. Łączą się one z różnymi sytuacjami i problemami medycznymi. Klinicysta nie powinien posługiwać się tą diagnozą, jeśli problem ze snem pierwotnie wynika z zaburzeń afektu, przejściowych problemów adaptacyjnych, zaburzenia po stresie traumatycznym czy zaburzeń relacji.
Kategoria zaburzeń zachowania związanego ze snem jest zarezerwowana dla dwóch rodzajów sytuacji występujących u dzieci powyżej 12. m.ż., kiedy typowo wyłaniają się stabilne wzorce snu. Stosując się do zalecenia RDC-PA (2003), wyróżniamy dwie formy zaburzenia zachowania związanego ze snem u małych dzieci. Stanowią one uzupełnienie DSM-IV-TR (2000), zawierającego: lęki nocne, somnambulizm (sennowłóctwo), zaburzenia snu związane z oddychaniem, koszmary senne. Jeśli u małego dziecka spełnione są kryteria kategorii z DSM-IV-TR, stosowną diagnozę należy odnotować na Osi I DC:0-3 R.
Dodatkowe kategorie proponowane przez DC:0-3 R to:

• protodyssomnia związana z zasypianiem – zaburzenia zasypiania,
• protodyssomnia związana z budzeniem się nocnym – zaburzenia ciągłości snu (np. budzenie się w nocy i trudności z ponownym zaśnięciem).

510. Zaburzenia zasypiania (protodyssomnia związana z zasypianiem)

Problemy z zasypianiem przejawiają się długością czasu potrzebnego, aby dziecko zasnęło, potrzebą dziecka, aby rodzic pozostał w pokoju, dopóki ono nie zaśnie i/lub potrzebą dziecka, aby rodzic wracał (np. rodzic wychodzi z pokoju i wraca w odpowiedzi na wołanie dziecka).
Diagnoza zaburzenia zasypiania wymaga stwierdzenia znacznej trudności w zasypianiu, która utrzymuje się minimum przez 4 tyg., a tygodniowo pojawia się 5–7 epizodów. Zaburzenie to diagnozuje się u dzieci od co najmniej 12. m.ż.

520. Zaburzenie ciągłości snu (protodyssomnia związana z budzeniem nocnym)
Problem budzenia w nocy oznacza przebudzanie się wymagające interwencji ze strony rodzica i/lub przebudzanie się z przychodzeniem do łóżka rodziców. Diagnoza zaburzenia...