Czym jest hipersomnia?

Hipersomnia to zaburzenie snu, które przejawia się zwiększoną sennością i większym zapotrzebowaniem na sen w porównaniu z okresem standardowego funkcjonowania jednostki. Innymi słowy, hipersomnię można nazwać odwrotnością bezsenności. Hipersomnia ma różne oblicza. Może oznaczać zwiększoną senność w ciągu dnia, ale też wydłużony czas spędzony na spaniu. Osoba cierpiąca na hipersomnię może doświadczać szeregu innych związanych ze snem problemów, takich jak utrata energii oraz kłopoty z koncentracją.
Zgodnie ze wskazówkami diagnostycznymi Międzynarodowej Klasyfikacji Zaburzeń Snu (ICSD-2, International Classification of Sleep Disorders, Second Edition) nadmierną sennością w ciągu dnia (lub hipersomnią) nazywamy niezdolność do utrzymania dostatecznej czujności podczas głównego epizodu czuwania w ciągu doby, z niepożądanym zapadaniem w sen.
Temat hipersomnii coraz częściej pojawia się w wypowiedziach ekspertów. Badania epidemiologiczne wykazują, że na nadmierną senność cierpi 5–15% populacji generalnej, podczas gdy w Polsce nadmierną senność zgłasza 5% ankietowanych. Przyczyną patologicznej senności mogą być pierwotne zaburzenia snu (endogenne), takie jak narkolepsja, hipersomnia idiopatyczna i zespół Kleinego-Levina. Hipersomnia występuje także w zaburzeniach prowadzących do rozfragmentowania snu, takich jak bezdechy podczas snu czy okresowe ruchy kończyn.
Kryterium rozpoznania nadmiernej senności jest czas jej trwania, według ICSD-2 są to trzy miesiące.

Hipersomnia – kryteria w ICD-11

W klasyfikacji ICD-11 zaproponowano nowy rozdział: „Zaburzenia snu i czuwania”. W rozdziale tym zostały opisane jednostki, które biorą pod uwagę interakcje między czynnikami psychologicznymi, behawioralnymi i fizycznymi w ich rozwoju i utrzymywaniu. Podobnie jak w przypadku „Dysfunkcji seksualnych”, w nowej klasyfikacji „Zaburzenia snu i czuwania” zostały umieszczone w rozdziale 
„Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania”. W ten sposób podkreślono znaczenie czynników psychologicznych i behawioralnych. Główne kategorie „Zaburzeń snu i czuwania” zaproponowane w ICD-11 przedstawiono w tabeli 1.
 

W najnowszej wersji Amerykańskiej Klasyfikacji Zaburzeń Psychicznych (DSM-V, American Psychiatric Association, 2013) odstąpiono od dotychczasowego podziału na bezsenność pierwotną oraz wtórną i wprowadzono jeden wspólny termin, bezsenność (insomnia disorder). Według DSM-V do postawienia rozpoznania konieczne jest występowanie objawów przez co najmniej 3 miesiące. Bezsenność może przejawiać się jednym lub więcej z następujących objawów:

1. trudności z zasypianiem,
2. wybudzenia w nocy,
3. budzenie wcześnie rano,
4. sen nieregenerujący.

Zespół Kleine-Levina, czyli nawracająca hipersomnia

Ciekawym przypadkiem hipersomnii jest zespół Kleine-Levina, czyli nawracająca hipersomnia. Hipersomnia nawracająca jest bardzo rzadką chorobą charakteryzującą się nawracającymi epizodami nadmiernej senności z nadmiernie długim czasem snu, ale również z zaburzeniami poznawczymi. Epizody są nawracające i rozdzielają je okresy bezobjawowe. Epizody hipersomnii nawracającej trwają od kilku dni do kilku tygodni i występują przynajmniej raz w roku, czasem do dziesięć razy w roku. Epizod może być poprzedzony objawami prodromalnymi w postaci bólów głowy lub poczucia zmęczenia. Pacjent śpi od 16. do 18. godzin w ciągu doby. Pacjent wstaje tylko w porze posiłków lub by oddać mocz. 

Zespół Kleinego-Levina jest schorzeniem rzadkim, dotychczas opisano około dwieście przypadków. Mężczyźni chorują cztery razy częściej niż kobiety. Zachorowanie może być poprzedzone infekcją dróg oddechowych lub przewodu pokarmowego, urazem głowy, spożyciem alkoholu lub znieczuleniem ogólnym. Początek przypada zazwyczaj na drugą dekadę życia pacjenta. W miarę upływu czasu nasilenie objawów słabnie, choroba trwa przeciętnie cztery lata, ale opisano epizody nawracające przez 10–20 lat. Leczenie litem zapobiega nawrotom u części chorych. Rokowanie jest dobre, choć u niektórych pacjentów upośledzenie poznawcze może mieć charakter trwały.

Badania diagnostyczne

W celu rozpoznania hipersomnii pochodzenia ośrodkowego wykonuje się następujące badania: badanie polisomnograficzne, wielokrotny test latencji snu (multiple sleep latency test – MSLT) oraz test utrzymania czuwania (maintenance of wakefulness test – MWT).

Nie każda wzmożona senność oznacza hipersomnię. Wyższy poziom senności jest zjawiskiem fizjologicznym i normalnym w sytuacji wcześniejszego czuwania organizmu, co może być skutkiem długiego i aktywnego dnia. O patologii możemy mówić dopiero wówczas, gdy wzmożona senność nie ustępuje po okresie regeneracji, czyli po okresie snu. O patologii mówimy również, gdy senność pojawia się podczas angażującej aktywności, np. w trakcie rozmowy, egzaminu czy innej ważnej, wymagającej uwagi czynności.

Nasilenie senności można oceniać za pomocą testów subiektywnych. Przykładowe testy to Skala Senności Epworth (ESS, Epworth Sleepiness Scale) czy Stanfordzka Skala Senności (SSS, Stanford Sleepiness Scale), jak również testy obiektywne, a wśród nich Wielokrotny.

Przykładem badania, podczas którego rejestruje się przebieg w ciągu całej nocy, jest badanie polisomnograficzne. Badanie rejestruje poszczególne fazy REM i nREM, a także pracę serca i układu krążenia, przepływ powietrza przez drogi oddechowe, poziom natlenienia krwi i ruchy kończyn.

Podsumowując, hipersomnia jest zjawiskiem nieprawidłowej, wzmożonej senności w ciągu dnia. Jest wiele odmian hipersomnii, mogą one być spowodowane różnymi schorzeniami medycznymi.

Zaburzenia snu w depresji

Zarówno bezsenność, jak i nadmiarowa senność wymagają dokładnego umiejscowienia w kontekście zaburzeń snu, które mogą być objawem depresji o typie epizodu depresyjnego, jak i depresji nawracającej z szybką zmianą faz. W piśmiennictwie podkreśla się, że zaburzenia snu stanowią częste następstwo i powikłanie depresji (Heitzman, 2009). Świadczy o ...